Het komt in literatuur geregeld voor dat het gaat over … literatuur. Dat heet intertekstualiteit; zie het theoretische overzicht onder Literaire theorie.

Maar begin met het bekijken van een 'vlogboek' over Hajar en Daan (bron 1).

A

Vraag 1


Een boek dat in Hajar en Daan meer dan eens opduikt, is Max Havelaar van Multatuli.


Stap A


Lees de pagina die op Lezenvoordelijst gewijd is aan Max Havelaar (N5), en volg ook de eerste verwijzing die je daar aantreft onder Meer weten?


Stap B


Herlees nu p. 99-102 en 170-171 van Hajar en Daan, en leg duidelijk uit welke rol Max Havelaar speelt in deze roman.


Vraag 2


Een ander, nog belangrijker, voorbeeld van intertekstualiteit in Hajar en Daan: de West Side Story. Als je de film (of de musical) niet kent: lees bron 2.


Stap A


Herlees nu het motto van Hajar en Daan, en daarna p. 126-128, 176, 243-250. Leg duidelijk uit hoe het verhaal van Maria en Bernardo gaat meespelen in het verhaal van Hajar en Daan.


Stap B


Wat is de betekenis van het motto uit West Side Story voor deze roman?


Vraag 3


We hebben nu twee voorbeelden van intertekstualiteit nader bekeken, maar het boek bevat er veel meer, bijvoorbeeld uit de Bijbel (Hooglied, Ruth) en uit de popmuziek (bijv. Prince). Zijn jou nog andere voorbeelden opgevallen?


B


Vraag 1


In Hajar en Daan gaat het niet alleen over literatuur, maar ook over het literatuuronderwijs op de middelbare school. Bij vraag A1 heb je al p. 99-102 gelezen, maar lees nu ook p. 68 en 209-211 nog eens.


Stap A


Welk beeld wordt hier geschetst van het lezen voor de lijst? Ben jij het eens met de kritiek die hier geleverd wordt?


Stap B


Zijn er schrijvers/boeken die in deze passages genoemd worden, die jou wel de moeite waard lijken? Noteer die namen/titels.


Vraag 2


Misschien wist je het al: Robert Anker is zelf leraar Nederlands geweest. In het artikel 'Een schrijver die niet te veel benoemde' (bron 3), dat Arjen Fortuin na Ankers overlijden op 20 januari 2017 in de NRC publiceerde, wordt ook ingegaan op Ankers ideeën over het literatuuronderwijs. Hoe dacht Robert Anker volgens dit artikel over het literatuuronderwijs?


Vraag 3


De schrijver Alex Boogers, bekend van o.a. de roman Alleen met de goden (2015; N3), bezoekt veel scholen om aan de hand van zijn boeken met leerlingen te praten over lezen en schrijven. Bekijk een kort stukje van de aflevering 'VPRO Boeken' (bron 4; min. 14:40-16:57), waarin Boogers aan Wim Brands vertelt over zo’n schoolbezoek.

Wat denk je: zitten Robert Anker en Alex Boogers op dezelfde lijn als het gaat over het Nederlandse literatuuronderwijs? Leg uit.

(Literaire) theorie

Intertekstualiteit - het verschijnsel dat literaire teksten vaak echo's bevatten van andere teksten. De betekenis die je aan een tekst toekent (interpretatie) komt dus tot stand in relatie tot de teksten waarnaar verwezen wordt. Intertekstualiteit kan voorkomen als:

Motto
'Did I request thee, Maker, from my clay
To mould Me man? Did I solicit thee
From darkness to promote me?'
Paradise Lost, X, 743-5

Hier is sprake van een expliciete verwijzing (dat wil zeggen: de bron wordt vermeld) in de vorm van een citaat.

Citaat
Citaten komen voor als impliciete of expliciete verwijzing. Om impliciete verwijzingen te identificeren moet je behoorlijk veel gelezen hebben. In de meeste gevallen zul je aanvoelen dat er sprake is van intertekstualiteit, zonder dat je kunt zeggen waar het citaat vandaan komt.

Verwijzing
Verwijzingen zijn altijd impliciet. Bijvoorbeeld:
'De woorden die Gij wakker leest … vrees niet de gedachte dat U door deze woorden werd gekust.' (Leo Vroman)
Een oplettende lezer zal hier door de woorden 'wakker' en 'gekust' denken aan het sprookje van Doornroosje. Ook dat is intertekstualiteit.

Palimpsest
Deze term duidt letterlijk het hergebruik van perkament aan: de oude tekst werd van het perkament afgeschraapt, zodat het vel opnieuw kon worden gebruikt. De term wordt ook gebruikt voor het hervertellen van een ouder, vaak klassiek en in brede kring bekend, verhaal: de nieuwe versie wordt als het ware over de oude heen geschreven. Je zou Bridget Jones's Diary kunnen beschouwen als een palimpsest van Jane Austens Pride and Prejudice.

(Enkele voorbeelden zijn ontleend aan 'Intertekstualiteit', op: nl.wikipedia.org)