De avonden: Opdracht

Opdracht niveau 4 | Stijl

Er zijn reacties bekend van Godfried Bomans en Nescio waaruit blijkt dat deze collega's van Reve grote moeite hadden met De avonden ('een schrikbarend boek', 'een onboek'). De schrijver Simon Vestdijk daarentegen wees op de humor in het boek en het 'navrante slot' ervan.

Titel De avonden
Niveau boek niveau 4
Opdracht niveau 4 | Stijl
Studielast 2 uur
Werkvorm individueel
Focus stijl
Je leert kritisch na te denken over ironie, sarcasme en cynisme.
Gemaakt door Gosse Koolstra
Bron 1 jan.liebregts.eu | definities en voorbeelden van ironie, sarcasme en cynisme

Vraag 1

Beschrijf eerst hoe jij denkt dat het komt dat ook ervaren schrijvers/lezers zo totaal verschillend op De avonden kunnen reageren. Let daarbij op het contrast tussen boosheid ('een onboek') en geraaktheid ('navrant slot').   


Vraag 2

Lees bron 1 en de tekst de Literaire theorie. Kun je het verschil tussen de reacties verklaren met deze begrippen? Zo ja/nee, hoe zit dat dan volgens jou?   


Vraag 3

Kies nu minimaal vijf verhaalsituaties uit de roman waarvan jij vindt dat er ironie/sarcasme/cynisme in voorkomt. Breng ze onder in het schema en vul de kolommen in.

Verhaalgegeven Ironisch, omdat ... Sarcastisch, omdat ... Cynisch, omdat ...


(Literaire) theorie

Ironie
- stijlvorm waarin de schrijver op een milde manier spot met iets of iemand. De spot is niet kwetsend bedoeld. Als een auteur iets ironisch schrijft, formuleert hij vaak het tegenovergestelde van wat hij bedoelt en hangt het van de lezer af of hij de ironie doorziet. Soms speelt de schrijver een dubbel spel met ironie: hij formuleert iets ironisch, de lezer doorziet de ironie, maar later blijkt dat de schrijver het toch serieus bedoelde. Stijlfiguren als een hyperbool, litotes en understatement kunnen een ironische werking hebben:

  • Hyperbool (overdrijving) - iets wordt veel groter en overdrevener gezegd dan het in werkelijkheid is. Voorbeeld: Ik heb een eeuw op je staan wachten!
  • Understatement - het tegenovergestelde van een hyperbool. Hier wordt iets niet overdreven, maar juist kleiner, minder belangrijk gemaakt dan het in werkelijkheid is. Voorbeeld: Ik had een 1 voor mijn examen; blijkbaar had ik een paar foutjes gemaakt. 
  • Litotes - iets wordt kleiner gemaakt dan het in werkelijkheid is, door middel van het ontkennen van het tegenovergestelde. Voorbeeld: Hij is niet dom (bedoeld wordt: Hij is erg slim).

Sarcasme - de schrijver spot met iemand of iets. De toon is wat harder dan bij ironie, maar minder hard dan bij cynisme. Probleem is ook hier dat de lezer niet altijd het sarcasme doorziet en een en ander serieus neemt.

Cynisme - de hardste vorm van spot. Sommigen noemen het schaamteloos of illusieloos, omdat er weinig gezegd wordt waar je nog om kunt (glim)lachen.

Je zou hieraan nog kunnen toevoegen: ironie kan ook tot stand komen door register, d.w.z. dat gebruikte woorden en uitdrukkingen niet passen bij de situatie waarin ze worden gebruikt, of woorden en uitdrukkingen met heel verschillende gevoelswaarde worden met elkaar gecombineerd. Reve maakt hier vaak gebruik van.
Zie ook: 'Stijl', in: Joke van Balen e.a., Basisboek literatuur, Groningen: Uitgeverij kleine Uil, 2009, p. 127-129.