Advocaat van de hanen: Opdracht

Opdracht niveau 6 | Verwantschap/intertekstualiteit

Pieter Steinz (1963-2016) was als 'chef Boeken' van NRC Handelsblad verantwoordelijk voor beschrijvingen van en schema's met allerlei boeken die tot de wereldliteratuur worden gerekend. Het enthousiasme in zijn beschrijvingen werkt aanstekelijk. Steinz beperkt zich niet tot louter beschrijven, hij legt allerlei verbanden met andere literatuur: hij kijkt naar overeenkomsten in thema en stijl en zelfs naar mogelijke beïnvloeding. In 2015 heeft hij samen met zijn dochter Jet een Gids voor de wereldliteratuur uitgegeven. Steinz heeft in die gids ook een boekweb rond Advocaat van de hanen opgenomen, op p. 206.

Titel Advocaat van de hanen
Niveau boek 5
Opdracht Niveau 6 | verwantschap/intertekstualiteit
Studielast 4 uur
Werkvorm Individueel
Focus Verwantschap/intertekstualiteit
Je leert Interteksten analyseren
Gemaakt door Pieter Waalewijn

A

Bekijk Steinz’ boekweb aandachtig, en lees de bijbehorende pagina’s over Van der Heijden: Gids voor de wereldliteratuur, p. 206-208. Maak een kopie van het boekweb en schrijf er een reactie op in 100-150 woorden.

B

Bestudeer de (literaire) theorie. Deze staat onder aan de pagina.
In Advocaat van de hanen komt veel intertekstualiteit voor; ook songteksten worden door Van der Heijden als bron gebruikt. Zoek tien verschillende voorbeelden in de roman en noteer ze in onderstaande tabel; wij hebben er één voorgedaan. Je noteert dus: (1) de vindplaats van de intertekst; (2) het soort intertekst (zie onder Literaire theorie); (3) naar welk werk wordt verwezen; en (4) de betekenis van de intertekst. Onder 4 geef je dus antwoord op vragen als: Waarom verwijst Van der Heijden juist op deze plaats naar de betreffende tekst? Wat is het effect daarvan op jou als lezer? Welke verbanden kun je leggen tussen de plaats waar de intertekst in het verhaal voorkomt en de intertekst zelf? In veel gevallen zul je op internet en elders moeten zoeken naar informatie over de oudere teksten.

Vindplaats Soort Verwijzing naar ... Betekenis
Voorblad Motto Shakespeare, Henry VI: 'Comb down his hair …' Shakespeare laat in zijn tekst de kardinaal een visioen krijgen van een sijsjeslijmer (vergelijk p. 571-572) of een punker met hanenkam! (Zie ook p. 54-55.) Door Shakespeare te verbinden met de haardracht van krakers tilt Van der Heijden het verzet van deze generatie tegen de gevestigde orde en tegen de yuppen naar een hoger plan.

C

Vraag 1

Bekijk nog eens wat je in de tabel hebt ingevuld. Zie je overeenkomsten tussen de interteksten? Houden alle interteksten verband met hetzelfde onderwerp? Of zijn de interteksten juist heel verschillend van aard? Welk beeld rijst er op uit de interteksten? Beantwoord deze vragen zorgvuldig en uitgebreid.

Vraag 2

Vind jij nu dat Steinz in de linkerkolom van zijn boekweb (zie A) een of meer belangrijke invloeden gemist heeft? Schrijf dan een of meer aanvullingen op de manier van Steinz. Mocht jij hier songteksten willen noemen – die blijven bij Steinz buiten beeld – dan moet je dat vooral doen.  

(Literaire) theorie

Intertekstualiteit - Intertekstualiteit is het verschijnsel dat literaire teksten vaak echo's bevatten van andere teksten. De betekenis die je aan een tekst toekent (interpretatie) komt dus tot stand in relatie tot de teksten waarnaar verwezen wordt. Intertekstualiteit kan voorkomen als:

Motto
'Did I request thee, Maker, from my clay
To mould Me man? Did I solicit thee
From darkness to promote me?'
Paradise Lost, X, 743-5
Hier is sprake van een expliciete verwijzing (dat wil zeggen: de bron wordt vermeld) in de vorm van een citaat.

Citaat
Citaten komen voor als im- of expliciete verwijzing. Om impliciete verwijzingen te identificeren moet je behoorlijk veel gelezen hebben. In de meeste gevallen zul je aanvoelen dat er sprake is van intertekstualiteit, zonder dat je kunt zeggen waar het citaat vandaan komt.

Verwijzing
Verwijzingen zijn altijd impliciet. Bijvoorbeeld:'
De woorden die Gij wakker leest … vrees niet de gedachte dat U door deze woorden werd gekust.' (Leo Vroman)
Een oplettende lezer zal hier door de woorden 'wakker' en 'gekust' denken aan Doornroosje. Ook dat is intertekstualiteit.

Palimpsest
Deze term duidt letterlijk het hergebruik van perkament aan: de oude tekst werd van het perkament afgeschraapt, zodat het vel opnieuw kon worden gebruikt. De term wordt ook gebruikt voor het hervertellen van een ouder, vaak klassiek en in brede kring bekend, verhaal: de nieuwe versie wordt als het ware over de oude heen geschreven. Je zou Bridget Jones's Diary kunnen beschouwen als een palimpsest van Jane Austens Pride and Prejudice.

[Enkele voorbeelden zijn ontleend aan 'Intertekstualiteit', op: wikipedia.org.]