Wij zijn ons brein (Swaab) en vele andere publicaties stellen momenteel de menselijke keuzevrijheid weer ter discussie. In het naturalisme was het uitgangspunt: de mens heeft geen vrije wil, want de mens wordt bepaald door erfelijkheid, opvoeding en omstandigheden ('milieu'). Existentialisten waren juist overtuigd van het absolute tegendeel: zelfs wanneer je keuzemogelijkheden tot een minimum waren beperkt en kiezen soms betekende een keuze uit twee kwaden ('duivels dilemma'), dan nog is de mens verantwoordelijk voor de keuze die hij maakt.

Vraag 1

Hoe denk jij hierover? Formuleer dit zodanig niet alleen je standpunt recht wordt gedaan, maar ook de twijfels hieraan.

Vraag 2

Bekijk bron 1. Pas op: de beelden zijn aangrijpend. Wat is jouw oordeel over verantwoordelijkheid in deze scène? Wie is verantwoordelijk? Voor wat? Noteer je standpunt hierover kort maar volledig.

Vraag 3

In De aanslag laat Harry Mulisch een personage zeggen: 'Wie het gedaan heeft, heeft het gedaan.' Wat vind je van deze opvatting? Noteer je standpunt kort maar volledig. Mocht je De aanslag gelezen hebben, noteer dan ook schematisch wie welke verantwoordelijkheid draagt in dat boek.

Vraag 4

Stel nu dezelfde vraag over De zaak 40/61. Neem daarvoor Eichmann en daarnaast zijn 'kameraden in het kwaad', de opdrachtgevers waarachter Eichmann zich verschuilt. Maak onderscheid tussen het oordeel van Mulisch hierover en je eigen oordeel. 

Vraag 5

Schrijf een beschouwing van 500-750 woorden over verantwoordelijkheid. Zet duidelijk de verschillende visies van de naturalisten en de existentialisten naast elkaar en laat zien welk standpunt zowel Harry Mulisch als jijzelf innemen.
Gebruik een passende en pakkende titel, waarin het vraagstuk van verantwoordelijkheid goed tot uiting komt.