Tommy Wieringa stelde in zijn roman Dit zijn de namen (2012) de vluchtelingenproblematiek aan de orde, en won de Libris Literatuur Prijs 2013. Ilja Leonard Pfeiffer deed een jaar later hetzelfde in La Superba, en kreeg een jaar na Wieringa dezelfde grote literaire prijs.
De vluchtelingen, een modieus onderwerp? Of hebben onze schrijvers ontdekt dat de literatuur zich moet uitspreken over de grote vraagstukken van deze tijd?

Vraag 1

Lees eerst de literaire theorie over geëngageerde literatuur en beantwoord dan de volgende vragen over La Superba:

a. Hoe schrijft Pfeijffer in zijn roman over de vluchtelingenproblematiek? Is hij kritisch over de manier waarop er met deze mensen wordt omgegaan? Verwijt Pfeijffer ons in het Westen – misschien tussen de regels – onverschilligheid of wegkijkgedrag? Wil hij ons met dit boek bewust maken … ja, van wat dan eigenlijk? Bespreek deze vragen in 150-200 woorden.

b. Zou je, op basis van je antwoord bij 1a, La Superba geëngageerd noemen? Leg uit.

c. Hoe heb jij het lezen van dit boek ervaren, te midden van de levensechte verhalen en beelden van de vluchtelingen in de media en de felle discussies erover in onze samenleving?


Vraag 2

Het is vaak gezegd: de aanslagen van 11 september 2001 hebben de wereld voorgoed veranderd. Tien jaar later, in september 2011, onderzoekt literatuurcriticus Rob Schouten welke sporen 9/11 heeft nagelaten in de Nederlandse literatuur. Zijn conclusie: 'Nederlandse schrijvers mijden het maatschappelijk engagement'.
Lees het artikel van Schouten (bron 1). Vat samen (in 200-250 woorden) wat hij schrijft over geëngageerde literatuur in Nederland in het eerste decennium van deze eeuw.


Vraag 3

Schouten noemt in zijn artikel onder andere de studie van Thomas Vaessens, hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde, getiteld De revanche van de roman (2009). De ideeën van Vaessens hebben een enorm debat losgemaakt. Hoe hij denkt over de taak van de schrijver en de functie van literatuur komt goed naar voren in het interview van bron 2.
Lees dat interview. Vat samen (in 200-250 woorden) hoe Vaessens denkt over geëngageerde literatuur.


Vraag 4

Terug naar Pfeijffer. In 2015 krijgt hij de E. du Perronprijs voor de dichtbundel Idyllen, het pamflet Gelukszoekers en zijn columns in nrc.next. Gemeenschappelijk thema van het bekroonde werk: de vluchtelingencrisis.

a. Citeer de zinnen uit het juryrapport (bron 3) waarin naar voren komt waarom deze prijs is toegekend aan Pfeijffer.

b. Onder dit juryrapport staat Pfeijffers dankwoord afgedrukt. Hierin maakt hij duidelijk waar hij staat in het debat over literatuur en engagement. Maak een duidelijke samenvatting van deze speech (in ongeveer 400 woorden); verwerk er een paar pakkende citaten in.


Vraag 5

Je bent in deze opdracht bezig geweest met het engagement in de Nederlandse literatuur van de 21e eeuw. Wat vind jij nu zelf: heeft onze tijd – misschien meer dan ooit – geëngageerde schrijvers nodig? Licht je standpunt toe.

(Literaire) theorie

Geëngageerde literatuur - Zoals een schrijver ontroerd kan zijn door het gevoel van vreugde dat hij in zijn leven ervaart, zo kan hij ook geraakt worden door alles wat verdrietig is en mensen pijnlijk treft. Vanuit deze confrontatie met het verkeerde van onze wereld, kan een inwendige woede losbreken. Zo sterk soms, dat de gevestigde orde op papier wordt bevochten.
Zulke schrijvers zijn geëngageerd: ze voelen zich sterk betrokken bij wat er om hen heen in de samenleving gebeurt. Ze leggen hun vingers op de zere plekken van de maatschappij, vanuit het besef dat zachte heelmeesters stinkende wonden maken.
Maar geschreven teksten zijn er niet om maatschappelijke problemen op te lossen. De schrijver kan ze wel zichtbaar maken. En daaruit kunnen mensen inspiratie putten om zich aan wantoestanden te ontworstelen of om verder door te denken op problematieken die verbonden zijn aan onze cultuur of aan die van anderen. De geëngageerde schrijver wil bij de goede verstaander vooral een kritische houding tot stand brengen. Dat bereikt hij door de ene keer zeer doelgericht zijn commentaar te geven of zijn mening onder de aandacht te brengen, een andere keer door gewoon maar te beschrijven en de conclusies verder aan de lezer over te laten.

Ontleend aan 'De waarheid als bajonet op de griffel. Literatuur en maatschappij', in: Jos Schilleman en Loek Uijtdewilligen, Blauwdruk. Literatuur voor de bovenbouw, Den Bosch, Malmberg, 1982, p. 21-22