Het schervengericht: Opdracht
Opdracht niveau 6 | Intertekstualiteit
Intertekstualiteit
In Het schervengericht komen extreem veel verwijzingen naar andere kunstuitingen voor (beeldende kunst, muziek, literatuur, mythologie). Een aantal van deze verwijzingen zul je misschien herkend hebben, maar waarschijnlijk heb je er ook een aantal over het hoofd gezien. In deze opdracht ga je de zaken eens op een rijtje zetten. Het is het fijnst om deze opdracht samen met een medeleerling te maken. Dan kunnen jullie samen overleggen. Daarmee kom je vaak verder dan in je eentje. Het is absoluut niet de bedoeling dat jullie opdracht A2 onderling verdelen ('ieder de helft')! Je kunt deze opdracht ook heel goed alleen maken. Het is hoe dan ook een flinke puzzel!
| Titel | Het schervengericht |
|---|---|
| Niveau boek | niveau 6 |
| Opdracht | niveau 6 | Intertekstualiteit |
| Studielast | 4 uur |
| Werkvorm | individueel of tweetal |
| Focus | intertekstualiteit |
| Je leert | intertekstualiteit herkennen en analyseren. |
| Gemaakt door | Marlies Schouwstra |
| Bron 1 | nl.wikipedia.org | 'Orakel van Delphi' |
| Bron 2 | pausanius-footsteps.nl | 'Delphi' (zie: 'Navelsteen') |
| Bron 3 | rmo.nl | 'Dwerg met waterhoofd' |
| Bron 4 | onzetaal.nl | 'Naar Canossa gaan' |
| Bron 5 | letterenfonds.nl | 'De Movo Tapes' (zoek: Tibbolt) |
| Bron 6 | nl.wikipedia.org | 'Atlas' |
| Bron 7 | cultureelwoordenboek.nl | 'Procrustusbed' |
| Bron 8 | nl.wikipedia.org | 'Marsyas' |
| Bron 9 | bijbelencultuur.nl | Openbaringen 9:2 |
A
Vraag 1
[individueel]
Bestudeer de Literaire theorie. Bedenk zelf drie voorbeelden van intertekstualiteit uit boeken die je eerder hebt gelezen (niet uit Het schervengericht). Als dat niet zo goed lukt, kan het zijn dat je nog niet goed genoeg begrijpt wat intertekstualiteit is. Vraag in dat geval je docent om uitleg.
Vraag 2
[samen]
Bekijk de tabel. In de eerste kolom staat citaten/namen. In de tweede kolom staat informatie over het kunstwerk waarnaar verwezen wordt en in kolom 3 staan opmerkingen over de (mogelijke) betekenis van de verwijzingen in de context van de roman. Een aantal hokjes is opengelaten. De opdracht is simpel: vul de tabel verder in. Om je te helpen, hebben we een aantal bronnen geselecteerd. Die zul je zeker nodig hebben.
Tabel
| In de roman wordt verwezen naar… | Oorsprong | toelichting | (Mogelijke) betekenis |
|---|---|---|
| Beatles | - | Belichaming van het Kwaad, omdat John Lennon gezegd zouden hebben dat de Beatles populairder zijn dan Jezus: 'Christianity will go. It will vanish and shrink. I needn't argue with that; I'm right and I will be proved right. We're more popular than Jesus now.' |
| Kruis in het voorhoofd van Maddox (p. 811, 'Ze hebben van Jezus Christus toch ook zo'n vlag bewaard?') | Christus (denk aan: X-mas) | Er wordt een vergelijking gemaakt tussen Maddox en Jezus, vertegenwoordiger van 'het goede'. |
| Put des Afgronds | Bijbel, Openbaring 9 | |
| p. 13, 25, 188, 550 globe, p. 399 Atlasgevoel; p. 894 die wereldbol | Atlasmythe: Atlas steunde Kronos in de strijd tegen Zeus, de vader van Apollo | Weer een hint naar de identiteit van Agraphiotis. Bovendien maakt deze verwijzing duidelijk dat Agraphiotis/Apollo strijd levert met iets/iemand. De vraag is wie de tegenstander is. |
| p. 60, motherfucker; p. 351 vadermoordenaar; p. 151, 369, Tibbolt; p. 311 de Prins; p. 954 | Zelfde soort personage als Agraphiotis. Er wordt op gezinspeeld dat Tibbolt een rol gaat spelen in Agraphiotis' nieuwe project, het ontketenen van een wereldstaking. | |
| p. 73, 'Twee botsende vogels… losse veren die de plek aangaven.' | Pausanius' versie van het verhaal over de oorsprong van het orakel van Delphi: twee adelaars botsten op elkaar op de plek waar het orakel zich bevond. | Het orakel van Deplhi was gewijd aan de god Apollo. Hiermee wordt dus iets duidelijk gemaakt over de identiteit van Agraphiotis. |
| p. 92, 122-3, 224, 1024 Mona Lisa | Schilderij Leonardo da Vinci | |
| p. 118, 198 doornenkroon | ||
| p. 138 'Voorzichtig. Ik maak hem weer levend.' (p. 295 'Opgewekt. […] Hij was al dood.) | Bijbel, Johannes 11 | |
| p. 200, 241 bergrede | ||
| p. 304, 'Fair is foul and foul is fair.' | ||
| p. 306. 471 'When the hurly-burly's done, When the battle's lost and won' | ||
| p. 257 'En nog zou hij zijn koninkrijk voor een blind paard hebben geruild.' | Shakespeare, Richard III | |
| p. 340, 'Hoe kon hij zo de mist in gaan, anders dan om zijn echtgenote te zoeken?' | Orfeus en Eurydice | |
| p. 397 Der Mann ohne Eigenschaften | Titel van vierdelig werk van de Duitse schrijver Robert Musil: Agraphiotis ziet zichzelf als een man zonder eigenschappen. | Hint naar de identiteit van Agraphiotis |
| p. 472, 'Sir John, I am thy Pistol and thy friend,/ And helter-skelter have I rode to thee,/ And tidings do I bring, and lucky joys,/ And golden times, and happy news of price.' | ||
| p. 483 orakel | Orakel van Delphi: bezoekers van het orakel zouden vanuit het heden het verleden en de toekomst kunnen zien. | Houdt verband met de 'wetende glimlach' van de Mona Lisa. Zij zou het geheim kennen van vóór ons bestaan. |
| p. 659, de zijne uit 1974; p. 844, Chicane Town | Polanski's film 'Chinatown' uit 1974 | |
| p. 542, … bedoel ik daarmee niet dat ik in de moderne tijd zou zijn neergeworpen, of dat soort neo-Sartriaanse onzin. | Existentiefilosofie van Jean Paul Sartre: Sartre beweerde dat de nietige mens is neergeworpen in een grote en bedreigende wereld. Het enige wat erop zit, is om je daarin zo goed mogelijk staande te houden. Bovendien houdt Sartre zich bezig met wat goed en slecht is. | Verwijzing naar centraal thema goed en slecht. Bovendien zegt deze zin iets over Agraphiotis, die allesbehalve weerloos is overgeleverd aan de wereld en de mensen, maar deze juist naar zijn hand zet. |
| p. 505 | ||
| p. 600 | ||
| p. 669 | ||
| p. 688, 'Pour in sow's blood / that has eaten her nine farrow./ Grease that's sweaten/ form the murderer's gibbet,/ throw into the flame | ||
| p. 919 | ||
| p. 949 |
B
Als het goed is, heb je door het uitvoeren van deze opdracht stevig zitten nadenken over alle verbanden die Van der Heijden tussen verschillende gebeurtenissen heeft gelegd. Daardoor heb je nagedacht over de betekenis van het verhaal. Schrijf een steekhoudende interpretatie waarin je ingaat op de vraag waar Het schervengericht in diepste wezen over gaat. Maak gebruik van voorbeelden (eventueel citaten) uit de roman. Om deze opdracht goed uit te voeren, zul je zeker 800 woorden nodig hebben. Ook als je opdracht A samen met een medeleerling hebt gemaakt, maak je deze B-opdracht alleen.
(Literaire)theorie
Intertekstualiteit - We spreken van intertekstualiteit wanneer in een literaire tekst verwezen wordt naar een andere (literaire) tekst, film of muziek. Het feit dat er een boektitel, auteur of muziektitel, een naam van een personage uit een andere roman of film, een citaat uit een andere tekst et cetera gegeven wordt, moet je altijd bij je interpretatie betrekken.
Bron: Joke van Balen e.a., Basisboek literatuur. Groningen, Uitgeverij kleine Uil, 2009, p. 100?
Intertekstualiteit is het verschijnsel dat literaire teksten soms (volgens sommigen altijd) echo's bevatten van andere teksten. De betekenis die je aan een tekst toekent (interpretatie) komt dus tot stand in relatie tot de teksten waarnaar verwezen wordt.
Intertekstualiteit kan voorkomen als:
Motto:
'Did I request thee, Maker, from my clay
To mould Me man? Did I solicit thee
From darkness to promote me?'
Paradise Lost, X, 743-5
Hier is sprake van een expliciete verwijzing (dat wil zeggen: de bron wordt vermeld) in de vorm van een citaat.
Citaat:
Citaten komen voor als im- of expliciete verwijzing. Om impliciete verwijzingen te identificeren moet je behoorlijk veel gelezen hebben. In de meeste gevallen zul je aanvoelen dat er sprake is van intertekstualiteit, zonder dat je kunt zeggen waar het citaat vandaan komt.
Verwijzing:
Verwijzingen zijn altijd impliciet. Bijvoorbeeld:
'De woorden die Gij wakker leest… vrees niet de gedachte dat U door deze woorden werd gekust.' (Leo Vroman)
Een oplettende lezer zal hier door de woorden 'wakker' en 'gekust' denken aan Doornroosje. Ook dat is intertekstualiteit.
Palimpsest
Deze term duidt letterlijk het hergebruik van perkament aan: de oude tekst werd van het perkament afgeschraapt, zodat het vel opnieuw kon worden gebruikt. De term wordt ook gebruikt voor het hervertellen van een ouder, vaak klassiek en in brede kring bekend, verhaal: de nieuwe versie wordt als het ware over de oude heen geschreven. Je zou Bridget Jones's Diary kunnen beschouwen als een palimpsest van Jane Austen's Pride and Prejudice.
Een aantal voorbeelden is ontleend aan: 'Intertekstualiteit', op: nl.wikipedia.org
