Een van de weinige zekerheden in het menselijk bestaan is dat we zeker weten dat we allemaal op enig moment dood zullen gaan. Veel mensen hebben de ervaring dat ze anders tegen de dood aan gaan kijken naarmate ze ouder worden en verzoenen zich vroeg of laat met de werkelijkheid van de dood. Mulisch niet: '[…] het belangrijkste vraagstuk waarvoor de mens zich geplaatst weet is de dood. Hij [de mens] zal pogen de dood te overwinnen, hetzij door hem met gelijke wapens te bestrijden (dat wil zeggen: met zijn eigen dood), hetzij door God te worden. Het overwinnen van de dood betekent het overwinnen van de lineaire (chronologische) tijd.'
Frans C. de Rover, in: Kritisch lexicon van de Nederlandstalige literatuur na 1945

De vraag is wat dat is, het overwinnen van de tijd en dus het overwinnen van de dood. In deze opdracht ga je nadenken over deze vraag aan de hand Mulisch' omgang met de tijd in Het stenen bruidsbed.

A

Vraag 1

Heb je wel eens meegemaakt dat je de tijd stil zou willen zetten, dat iets eeuwig zou duren? Licht je antwoord toe: in welke situatie was dat, waarom had je de tijd stil willen zetten?


Vraag 2

Stel je voor dat je het eeuwige leven zou hebben. Je zou niet dood kunnen gaan, ook niet als je dat op enig moment misschien wel zou willen. Schrijf een korte tekst (ongeveer een half A4) over hoe jij je het eeuwige leven voorstelt. Zou je ouder worden? Zouden de mensen om je heen wel dood gaan? Zou jij het eeuwige leven willen hebben? Wat zou je dan allemaal doen?


B

Herlees de tekst boven deze opdracht. Het gaat vooral om deze zin: 'Het overwinnen van de dood betekent het overwinnen van de lineaire (chronologische) tijd.' Zowel Corinth als Mulisch zelf houden zich in Het stenen bruidsbedbezig met het overwinnen van de lineaire tijd: Corinth doet dat in zijn bespiegelingen en Mulisch (onder andere) door zijn wijze van vertellen.


Vraag 1

Geef drie voorbeelden van gedachten of uitspraken waaruit blijkt dat Corinth (al dan niet expliciet) probeert de lineaire tijd te doorbreken.


Vraag 2

Laat aan de hand van twee voorbeelden zien hoe Mulisch door zijn wijze van vertellen (bijvoorbeeld structuur, perspectief, stijl etc.) verleden en heden ineen laat vloeien.


C

Door een merkwaardig toeval (of niet) is Harry Mulisch al eens een uur 'dood' geweest vóórdat hij op 30 oktober 2010 overleed. Op 5 september van datzelfde jaar meldde Teletekst per abuis dat Mulisch was overleden. Dit was aanleiding voor Matthijs van Nieuwkerk om Harry Mulisch uit te nodigen in DWDD. Bekijk het betreffende deel van de uitzending (bron 1).


Vraag 1

Noteer precies wat Mulisch zegt over de dood en eeuwig leven.


Vraag 2

Wat Mulisch zegt lijkt haaks te staan op je bevindingen bij opdracht B. Leg dit uit.


Vraag 3

Verklaar de paradox die blijkt uit je antwoorden op vraag 1 en 2 hierboven. Nota bene: een paradox is een schijnbare tegenstelling.


D

Kijk nog eens naar je antwoorden op de vragen van opdracht A. Is wat jij verstaat onder eeuwig leven hetzelfde als wat Mulisch verstaat onder het overwinnen van de tijd? Licht je antwoord toe.


TIP: Als je dit een interessante opdracht vond, kun je overwegen om je profielwerkstuk te schrijven over 'octaviteit'. Hiermee duidt Mulisch de ervaring aan dat heden en verleden even lijken samen te vallen, hetzelfde zijn en toch ook niet. Behalve bij Mulisch kom je dit verschijnsel ook tegen in het werk van onder andere Jeroen Brouwers en A.F.Th. van der Heijden. Van der Heijden heeft het overigens niet over octaviteit, maar over 'leven in de breedte'.