Val, bom
Lezen voor de lijst
Het is 1940, het begin van de Tweede Wereldoorlog, maar je merkt er nog weinig van. Je bent zeventien, kijkt uit het raam en stelt je voor dat de Duitsers over de stad vliegen en de straat bombarderen. Het klinkt misschien gek, maar eigenlijk hoop je stiekem dat er een bom valt, zodat er tenminste een keer iets gebeurt. Daarom zeg je, zachtjes voor jezelf: ‘Val, bom!’ Wat als het vervolgens echt gebeurt?
Dat overkomt de scholier Karel Ruis. Vlak nadat hij de geheime wens heeft uitgesproken, wordt zijn stad gebombardeerd. Zijn veilige leventje wordt door het bombardement op z’n kop gezet. Zijn oom vraagt hem een brief te bezorgen aan een joodse minnares. Karel wordt verliefd op de dochter, maar wat voor toekomst kunnen zij samen hebben? Het meisje is namelijk joods.
Leen het e-book in de online Bibliotheek-app
Dyslectisch? Lees dit boek bij Passend Lezen als gesproken boek.
Meer informatie over Passend Lezen.
Lees alvast een paar bladzijden
Leesaanwijzingen
Je wordt vanaf de eerste bladzijde het boek in getrokken, omdat je in het hoofd zit van de zeventienjarige Karel die zich voorstelt hoe het zou zijn als hij ‘almachtig’ zou zijn: stel dat hij iets heel ergs denkt en het gebeurt daarna ook echt? Die gedachte roept spanning op als Karel wenst dat er een bom zal vallen in de straat.
Het verhaal heeft maar één verhaallijn, die goed te volgen is. Je moet wel bedenken dat het boek zich aan het begin van de Tweede Wereldoorlog afspeelt, dat is ongeveer driekwarteeuw geleden. De leefsituatie was in die tijd anders dan nu. Dat zie je aan verschillende details: een oom die uit een zilveren sigarenkoker een ‘donkerbruine bolknak’ haalt en er zelfs een aan Karel aanbiedt, de wat meer afstandelijke relatie tussen ouders en kinderen, ‘vermicellisoep van de zondagse borden’ en Karel die ‘de mantel, de vos en de hoed met voile van tante Lies en de overjas en de harde grijze hoed van oom Robert’ haalt. Ook komt het taalgebruik af en toe wat gedateerd over: een meisje dat haar jurk ‘opschortte’, een kamertje dat ‘bol stond van de smart’, een moeder die ‘grieven spuiend over haar mislukte huwelijk’ in het tweepersoonsbed ligt.
Al met al geeft dit boek juist daarom een goed beeld van die jaren veertig, en meer specifiek, het moment dat voor een ‘gewone jongen’ ineens de oorlog uitbreekt. Op een subtiele manier komt ook de vervolging van de joden in het boek aan de orde, omdat de joodse minnares van zijn oom, en haar dochter, moeten vluchten.
Om over na te denken
Hoe zou jij het vinden als je je van de ene dag op de andere ineens in een oorlogssituatie zou bevinden?
Als je iets lelijks wenst en het gebeurt daarna ook echt, in hoeverre ben je dan schuldig?
Hoe gingen ouders en kinderen vroeger met elkaar om? Verschilt dat wezenlijk van hoe dat nu gaat?
In hoeverre waren de ‘gewone’ burgers zich bewust van de Jodenvervolging?
Kouwenaar leest een gedicht voor
Wat anderen van dit boek vonden
‘Dat deze novelle van Kouwenaar na die lange tijd opnieuw is uitgegeven blijkt heel zinvol. Het boek is geschreven vanuit het perspectief van een zeventienjarige jongen en geeft een goed beeld van de beginnende oorlog en de reacties van de mensen. Bovendien is het verrassend goed geschreven. Met weinig woorden wordt heel veel verteld.’
Piet Windhorst, op: bazarow.com
‘Het boek ademt in alles het existentialisme van naoorlogse literatuur: de eenzaamheid, de
zoektocht naar zingeving, de twijfel aan hogere machten, de zinloosheid van het bestaan en het besef de ander nooit helemaal te kunnen begrijpen ('“De mensen hebben elkaar nooit begrepen,” zei Karel. “Nee, nooit,” zei de vader.'). Het boek nodigt uit om na te denken over de strekking ervan.
Val, bom lijkt mij geschikt voor een groot publiek, maar in het bijzonder ook voor middelbare scholieren, omdat het met zijn slechts honderdtwintig bladzijden een diep inzicht geeft in hoe de oorlog het leven binnensluipt van een ‘gewone’ zeventienjarige jongen, hem eerst zelfs aangenaam verrast, om hem vervolgens tot op het bot aan te vreten.'
Dietske Geerlings, op: tzum.info
'Kouwenaar zei zelf: ‘Voor 1940 leefde ik in een andere wereld dan daarna. En het is denk ik die breuk die mij voor een groot deel heeft gemaakt, niet in de laatste plaats als schrijver.’ Denkt u dat ook?
‘Ja, maar dat geldt voor zijn hele generatie. Kouwenaar is opgepakt, hardhandig verhoord en heeft een half jaar in de cel gezeten. Hij werd 20 in de gevangenis. De oorlog was de grote omvormer voor alle Vijftigers. Voor Kouwenaar betekende dat: alles moet anders, je kunt niet doorgaan met het schrijven van brave sonnetten als de wereld op zijn kop heeft gestaan. De taal moest daarbij flink worden uitgewrongen.
Kouwenaar was weerloos toen de oorlog uitbrak. Dat zie je ook in zijn novelle Val, bom, waarvan nu een heruitgave is verschenen. Hij was 16 jaar. Hij kwam uit een kunstzinnig, licht esoterisch angehaucht, liberaal milieu, zonder sterke ideologie. (...)’
Uit een gesprek met Wiel Kusters (april 2023), op: volkskrant.nl
Opdrachten bij het boek
Over de auteur
Gerrit Kouwenaar (1923-2014) is een van de grootste dichters van de naoorlogse literatuur. Hij groeit op in het kunstenaarsplaatsje Bergen. In de oorlog wordt hij samen met zijn oudere broer opgepakt, als er anti-Duitse teksten in zijn kamer worden gevonden. Na enige tijd komt hij vrij, maar deze ervaring heeft hem wel gevormd. Hij wordt kunstredacteur bij De Waarheid. In 1946 debuteert hij met enkele novellen Uren en sigaretten. In 1948 sluit hij zich aan bij de Experimentele Groep Holland en levert bijdragen aan de tijdschriften Reflex en Cobra. Hij debuteert als dichter in 1953 met zijn experimentele bundel Achter een woord. Daarna publiceert hij diverse bundels, waarvoor hij verschillende grote prijzen ontvangt. Heel bekend is zijn bundel Totaal witte kamer uit 2002. Naast zijn dichterschap doet hij vertaal- en redactiewerk.
Zijn roman Val, bom verscheen voor het eerst in 1950. Het werd in 2023 opnieuw uitgegeven, tegelijk met een biografie over zijn oorlogsjaren, Morgen wordt het voor iedereen maandag, door Wiel Kusters.
Op deze site vind je informatie over de auteur: Gerrit Kouwenaar
Na dit boek verder op Lezen voor de lijst:
-
Else Beerten
-
Benny Lindelauf
-
Marga Minco
-
Dirk Ayelt Kooiman
-
Rudi van Dantzig
-
Theo Thijssen
-
Gerard Reve
-
Andreas Burnier