Leesaanwijzingen

Winarta, begin jaren '50 geschreven, is een bedrieglijk eenvoudige novelle van nog geen 130 pagina’s, verhelderend ingeleid door schrijver Gustaaf Peek. De hoofdpersoon, een artistieke, aan tbc lijdende geneeskundestudent, doet vanuit zijn cel verslag van zijn ervaringen tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd, eind jaren veertig. Hij wordt door andere gevangen strijdmakkers bewonderd vanwege zijn moed en wreedheid. Maar bij hemzelf overheerst het gevoel dat niemand hem werkelijk begrepen heeft, dat niemand inziet hoe hij zijn menselijkheid heeft verloren. Het idee van ‘zinloosheid’ waart rond in het boek; daar moet een lezer wel op voorbereid zijn.
De novelle biedt beschrijvingen van de oorlog, vanuit uniek Indonesisch perspectief, met een aantal gruwelijke scènes, maar bestaat vooral uit de vele overpeinzingen van Winarta en uit zijn filosofisch getinte gesprekken. Die voert hij bijvoorbeeld met commandanten, medestrijders, een oudere reisgenoot in de trein of een prostituee met wie hij een tijd samenleeft. Uit de veelal korte, trefzekere zinnen wordt duidelijk dat Winarta steeds worstelt met vragen over de zin van strijd, van menselijke relaties, van het bestaan. Hoe helder en simpel het taalgebruik ook is, om Winarta’s gedachten en gevoelens te begrijpen moet je je inspannen en bij de les blijven.  

Om over na te denken

Wat weet jij over de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd? Welke rol speelde Nederland in die jaren (1945-1949)?
Kun je andere redenen bedenken waarom je aan een onafhankelijkheidsstrijd zou deelnemen dan de wil om je land van overheersing te bevrijden?
Iedereen weet uit ervaring wel wat wraakgevoelens zijn. Heb jij ooit wraakgevoelens omgezet in daden? En zo ja, wat veranderde er daarna aan die gevoelens?
Is wraak altijd een zinloze, negatieve emotie?
Is er op een of andere manier een rechtvaardiging voor gruweldaden in oorlog of bij verzet?
Heb jij – net als de hoofdpersoon in deze novelle – vaak het gevoel dat veel dingen ‘onzinnig’ of ‘zinloos’ zijn?
Wat kunnen diepere oorzaken zijn van een gevoel van zinloosheid? En is het ook zinloos om iets aan die gevoelens te doen?

Prijzen

• Eervolle vermelding bij de uitreiking van de Reina Prinsen Geerligsprijs (prijs voor jonge schrijvers van 20–25 jaar) 1953

Wat anderen van dit boek vonden

‘De hoofdpersoon bevraagt zijn oorlogshandelingen voortdurend, is wijs in al zijn hardheid en gebruikt nergens het woord ‘belanda’s’, maar ‘de vijand’. Zijn haat is gevoed door de moord op zijn ouders, niet door een afkeer van de koloniale onderdrukkers, en zijn gedachtegang tijdens zijn strijd ontstijgt zelfs de oorlog. Dit is het verhaal over een grote geest voor wie het bestaan meer is dan het leven op aarde. Dit is hét vervolg op Hella Haasses novelle Oeroeg van vijf jaar eerder, is van een hogere literaire orde ook nog; het heeft zeventig jaar geduldig liggen wachten en wij mogen dit juweel nu gaan lezen.’
Alfred Birney, op: groene.nl

‘Terwijl de vijand hem buiten op straat zoekt, besluit hij dat hij niet terug zal keren naar zijn strijdgroep: ‘een moordenaar tussen de idealisten… een mens die de zin van zijn daden niet inzag… en die niet kon verantwoorden… De rol trok me niet aan.’ Zelfmoord is ook geen optie, want die moet zin hebben. ‘En niet alleen omdat zij een middel was om te ontsnappen aan de zinloosheid die het leven soms werd. Ze moest een positieve waarde bezitten. Maar welke zin moest ik aan de zelfmoord geven? Ik kwam er niet uit.’ En dus laat hij zich gevangen nemen. Met die zinloosheid als centraal thema, krijgt de novelle een existentiële ondertoon. In zijn voorwoord wijst Peek dan ook op de verwantschap tussen Winarta en Albert Camus’ existentialistische klassieker De vreemdeling, waarin een man een moord pleegt zonder duidelijk motief en zonder enig berouw te tonen. Wie dader is, wie slachtoffer, wat goed is en wat slecht, het komt in deze verhalen op losse schroeven te staan.’
Lisanne Snelders, op: nrc.nl

‘Het boek is dun (leerlingvriendelijk, zou je kunnen zeggen), maar literair én historisch zeer rijk: een spannende en zeer aangrijpende vertelling over de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog vanuit een gedesillusioneerde Indonesische soldaat. Het is uniek dat een Indonesische schrijver dit perspectief in de jaren ‘50 in het Nederlands optekende, en het boek is fris alsof het gisteren geschreven is.’
Laurens Ham (docent moderne Nederlandse letterkunde Universiteit Utrecht), in een mail aan de redactie